Lavinya Dergisi

KELEBEK ETKİSİ
Nurten K. TOSUN

Rakamlardan öykülere yolculuk. Kalem, kağıt, düş ve pamuk şeker eşliğinde...

Amazon ormanlarında bir kelebeğin kanat çırpması, ABD’de fırtına kopmasına neden olur mu? Yani doğrusal olmayan sistemdeki küçük bir değişim, sonraki aşamalarda büyük değişiklikleri tetikler mi? Sistemin adı neden kelebek etkisi? Kaos teorisi bu çerçeveye mi bağlı? Öngörülmez sonuçlar küçük detaylarda mı saklı? Kaos teorisi, sürprizlerin, doğrusal olmayan ve öngörülemeyenlerin bilimi olarak tanımlanır. Fraktal geometri ile açıklanabilir. Türbülans ve borsa gibi kontrol etmenin zor olduğu ve tahmin etmenin yanıltıcı olduğu durumları kapsar. Bu teoriyi yan yana dizilmiş domino taşları olarak düşünürsek, kelebek etkisi ilk taşa dokunulmasıdır. Etki; 1963 yılında Edward N. Lorenz tarafından bulunmuştur. İlk olarak hava durumu hesaplamasında 0,506127 sayısını başlangıç verisi olarak kullanılmıştır. İkinci hesaplamada ise 0,506 sayısı elde edilmiştir. İki sayı arasında yaklaşık 1/1000 yani bir kelebeğin kanat çırpmasının yarattığı rüzgârla eşdeğerde fark olmasına rağmen, süreç içinde ikinci hesap, birinci hesaba karşın çok farklı sonuçlar vermiştir. Bu keşif ile tüm olayların ve hayatın kendi yasalarının olguları sarsılmıştır. Elbette kelebek, kasırgaya güç vermemiş veya doğrudan kasırga yaratmamıştır. Fakat kanat çırpışı kasırganın yolunu değiştirebilir. Başka bir kasırganın oluşumunu geciktirebilir, hatta önleyebilir fikri anlatılmaya çalışılmıştır. Gelelim günlük hayatımıza; küçük ya da büyük hayatta yapılan her eylem değerlidir. Bize önemsiz gibi görünen birçok şey hayatımızı yönlendirmiştir. Bir söz, davranış, bakış, gülümseyiş, evrene verdiğimiz mesajlar, gözümüzde büyüttüğümüz detaylar. Kim bilir neyi, kimi, hangi yol ayrımlarını tetiklemiştir? Kaçırılan uçaklar, yanlış dönülen sapaklar, açılmayan telefonlar! Örneğin; sizin olağan gördüğünüz bir derse geç kalış, benim tüm hayatımı yeniden çizmiştir. İşte bu kelebek etkisidir. Küçük damlaların önemsizliği üzerine konuşmak yersizdir. Onlar okyanusları biriktirmektedir. Hüzünlü kelebeklerin kanat çırpmasını hafife almayın. Tarihe koca dünyayı değiştiren insanların ismi geçmiştir.